Şema terapi; bilişsel davranışçı terapiyi daha ileri bir noktaya taşıyarak nesne ilişkileri, geştalt psikoloji, bağlanma ve psikanalitik yaklaşımlardan faydalanmaktadır. Aynı zamanda, bilişsel, davranışsal, deneyimsel ve kişiler arası gibi farklı teknikleri de içinde barındırmaktadır. Terapi sürecinde; özellikle kişilik bozukluğuna sahip bireylerin, kronik problemler yaşayan kişilerin ve bilişsel davranışçıı terapiyle tedavi edilemeyen durumların bütüncül bir sistemde iyileşmesi amaçlanmaktadır. Bu amaç ile kişiye uyum bozucu, işlevsiz şemaları ve modları fark ettirip, yaşamını daha sağlıklı sürdürecek şekilde değiştirmesi temel alınmaktadır. Aynı zamanda şema terapi, bireylerin erken dönemde karşılanmamış veya engellenmiş temel psikolojik ihtiyaçlarını kendi başlarına sağlıklı bir şekilde gidermelerine yardımcı olmaktadır. Bu ekol, danışanlara terapi çerçevesinde yeniden ebeveynlik sunarak; zor duyguları tolere edebilmeyi, olumlu benlik algısını güçlendirmeyi, dış çevreyle ilişkiyi sürdürebilmeyi, işlevsiz inançların düzenleyebilmesini ve sağlıklı yetişkin modunu güçlendirmesini öğretmeyi hedeflemektedir.
Young’ın tanımına göre şemalar, toksik çocukluk döneminin bir sonucu olarak gelişmektedir. Erken Dönem Uyum Bozucu Şemalar (EDUŞ), çocukluktaki çekirdek duygusal ihtiyaçların yeterince karşılanmamasından kaynaklanmaktadır. EDUŞ; yaygın bir örüntü olmakla birlikte anılar, duygular, bilişler ve bedensel duyumlardan oluşmaktadır. Bu şemalar; daha çok kişinin kendisiyle ve başkalarıyla olan ilişkileriyle ilgilidir. Aynı zamanda, çocukluk ya da ergenlik boyunca ayrıntılı hale gelirken önemli bir dereceye kadar işlev bozucu olabilmektedir. Şema terapinin uygulanmasında, değerlendirme ve eğitim aşamasında kişilerin gelişimlerinin kökenlerinde olan olumsuz yaşam deneyimleri ve birlikte ortaya çıkan mevcut problemler ele alınmaktadır. Ardından, erken dönem uyumsuz şema alanları belirlenerek yaşam gelişimi ve uyum bozucu şemaların değişimi için bilişsel, kişiler arası ve davranışsal teknikler kullanılmaktadır. Şema terapide amaç; bireyin uyumsuz şema ve modlarına yönelik farkındalığının yükseltilmesi ve bunları değiştirmeyi bireye öğretmektir. Aynı zamanda, terapi ilişkisi içerisinde yaşanan iletişim, günlük hayatın tekrarı olarak görülmekte ve terapi sınırları dahilinde bu döngüler fark edilmektedir.
ERKEN DÖNEM UYUMSUZ ŞEMALAR NELERDİR?
Şemalar, dış davranışa etki eden içsel olgular olarak tanımlanabilmektedir. Bu şemalar işlevsel olabileceği gibi, olumsuz yaşam şartlarından etkilenerek birey için işlevsiz olabilmektedir. Erken dönem uyum bozucu şemalar, bireylerin mizaçlarına ve yaşam olaylarına göre farklılaşmaktadır. Aynı yaşam deneyimine sahip olan farklı mizaçtaki kişiler farklı şemalar geliştirebilmektedir. Yaşam boyu gelişen bu örüntüler (şemalar), işlevsiz hale gelmelerine rağmen davranışsal ve kişiler arası ilişkilerde farklı seçimler yapmayı zorlaştırarak bireyin zedeleyici deneyimlerini sürdürmesini sağlamaktadır. Erken dönem uyum bozucu şemalar; yaşamın ilk yıllarında bireylere işlevsel gelen ve olumsuz durumlarla baş etmede yarar sağlayan ve bugüne miras kalan bilişsel yapılar olarak adlandırılabilmektedir. Ancak bu miras, yaşamın ilerleyen yıllarında bireye işlevsiz ve hatalı bir haritalandırma sunmaktadır. Sonuç olarak, şema terapi aslında bu hatalı haritaya bugünün şartlarında yeni yollar, yeni yapılar getiren bir ekoldür.
KAYNAKÇA
*Arnzt, A., Jacob, G. (2011). Uygulamada şema terapi. Soygüt, G. (Çeviri Ed.). Ankara: Nobel Akademik.
*Behary, W., T., Dieckmann, E. (2013). Schema therapy for pathological narcissism: The art of adaptive reparenting. Ogrodniczuk, J., S. (Ed.). Understanding and treating pathological narcissism, s. 285-300. doi:10.1037/14041-017.
*Farrell, J., M., Reiss, N., Shaw, I., A. (2014). Şema terapi klinisyenin rehberi. Alkan, G., S., Alkan, E. Çeviri Ed.). İstanbul: Psikonet.
*Goör, N, Yiğit, Iİ, Kömürcü, B., SŞenkal, Ertürk, Iİ. (2017). Geçmişin mirası ve geleceğin haritası: Erken dönem uyumsuz şemalar. Nesne Dergisi, 5(10),197-217.
*Hill, V., Z., Green, B.,A., Arnau, R., C., Sisemore, T., B. ve Myers, E.,M. (2010). Trouble ahead, trouble behind: Narcissism and early maladaptive schemas. Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, 42(2011), 96-103.
*Jacob, G.,A., Arntz, A. (2013). Schema Therapy for personality disorders. International Journal of Cognitive Therapy, 6(2),171-188.
*Karaosmanoğlu, A., H., Azizlerli, N. (CÇeviri Ed.). İstanbul: Psikonet Yayınları.
*Tunçel, T. (2019). Evli bireylerde erken dönem uyum bozucu şemalar, algılanan ebeveynlik stilleri, şema sürdürücü başa çıkma davranışları ve evlilik uyumu arasındaki ilişkiler: SŞema terapi modeli çerçevesinde bir inceleme. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi) Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
*Young, J.,E. (1999). Kişilik bozuklukları için bilişsel terapi: Şema odaklı bir yaklaşım. Yiğit, İ. (Çeviri Ed.). Ankara: Klinik Psikoloji Araştırmaları Derneği.
*Young, J., E., Klosko, J., S., Weishaar, M., E. (2003). Schema Therapy. New York:Guilford Press.
*Young, J.,E., Klosko, J., S., Weishaar, M., E. (2003). Şema terapi. Soylu, T.,V. (Çeviri Ed.). İstanbul: Litera Yayıncılık.
*Young, J., E., Rafaeli, E., Bernstein, D., P. (2011). Şema terapi: Ayırıcı özellikler. Karaosmanğlu, A., H., Azizlerli, N. (Çeviri Ed.). İstanbul: Psikonet Yayınları.
*Young, J., E., Rafaeli, E., Bernstein, D., P. (2011). Şema terapi: Ayırıcı özellikler. Young, J., Martin, R. Şema Terapi. Dobson, R., S. (Ed.). Handbook of cognitive behavioral therapies, (s.317-345). New York: Guilford Press.